«Я свой абавязак выканаю»

Гэтае інтэрвію Вольга Караткевіч узяла ў палітыка перад альтэрнатыўнымі прыэздэнцкімі выбарамі 1999 году, пасьля адміністрацыйнага арышту палітыка, які тады выконваў абавязкі старшынi Цэнтравыбаркаму, і ягонай сухой галадоўкі ў турме. “Ведаючы, што пляны Камiсii па выбарах прэзыдэнта не разгалошваюцца, а факты абыходжаньня зь Вiктарам Ганчаром у спэцпрымальнiку i вакол ягонага арышту будуць апiсаныя ў iншых газэтах, я спынiлася на тэме: Ганчар — чалавек i Ганчар — у сьвятле прынцыпаў газэты «Наша Нiва», — пісала тады В. Караткевіч.

— Мне здаецца, што так моцна рызыкаваць сваiм здароўем i нават жыцьцём можна хiба толькi ў iмя iдэi цi вельмi прагматычнай мэты...

— Насамрэч тут нават не было праблемы выбару. Для мяне асабiста выбар быў зроблены даўно. Калi, на вялiкi жаль, не застаецца iншых спосабаў i сродкаў для абароны сваiх прынцыпаў, прыходзiцца йсьцi на пакуты. У гэтым сэнсе, падкрэсьлiваю, праблемы выбару для мяне не было. А ўлiчваючы, што да ўсяго дадаецца пачуцьцё элемэнтарнай мужчынскай годнасьцi, сапраўды ровень матывацыi быў надзвычай высокi. І я магу сказаць, калі б для таго, каб адстаяць свае прынцыпы, трэба было пайсьцi на яшчэ большыя пакуты, я ня думаю, што для маёй матывацыi была б мяжа.

— Газэта «Народная Воля» напiсала «Вiктар Ганчар гатовы памерцi за вольную Беларусь». Месца й роля Беларусi як краiны ў вашым змаганьнi?

— Стопрацэнтнае. Я б, можа, не пераходзiў на той высокi патэтычны ровень. Я гэта значна спрашчу, бо праўдзiвыя iнтэлiгенты заўсёды выражаюць самае патаснае дастаткова проста. І хоць я iнтэлiгент у першым калене i насамрэч не прэтэндую на асаблiвую iнтэлiгентнасьць, тым ня менш, для мяне гэта была праблема выбару для маёй краiны. Я проста не хачу жыць у краiне, дзе пануе беззаконьне i жудасны садызм.

— А Вы б змаглi жыць у Саюзе Беларусi i Расеi?

— Гэтае пытаньне для мяне на сёньняшнi дзень абсалютна абсурднае. У нас ёсьць свая краiна, свой дом. І гэтыя словазлучэньнi не банальныя. Натуральна, што любы нармальны беларус стараецца навесьцi парадак у сваiм доме. А калi ўлiчыць, што я вырас на Захадзе, дзе традыцыйная мэнтальнасьць беларуса выражаная найбольш яскрава, для мяне гэта рэчы арганiчныя i зразумелыя. Калi ставiць пытаньне ў плоскасьцi нейкiх саюзаў, дык, апроч усяго, гэта супярэчыць мэнтальнасьцi беларуса, а Вы самi разумееце, што з пункту гледжаньня рэальных працэсаў — гэта ўсё павiнна быць ацэненае і з псыхiятрычных парамэтраў.

— Некаторыя заплянаваныя мной пытаньнi ўсё ж былi неадназначнымi для мяне самой — напрыклад, пра беларускасьць Ганчара. Магчыма, гэты бок Вашай асобы малавядомы, тым ня менш, што для вас ёсьць сымбалем беларускасьцi?

— Сымбаль беларускасьцi для мяне — гэта мая мацi. Дастаткова яе ўбачыць, паслухаць. Мая мацi — гэта ўвасабленьне ўсяго самага добрага, што ёсьць у кожным беларусе. Па-першае, надзвачыйная адкрытасьць, чысьцiня i нават сьвятасьць. Даверлiвасьць. Усё гэта адначасова спалучаецца з асаблiвай манерай гаварыць, думаць, выказваць. Гэта для мяне сымбаль беларускасьцi.

— А цi ёсьць ў Вас любімая беларуская прымаўка?

—Самая лепшая прымаўка, якую любiў паўтараць мой бацька: няма таго кепскага, што на добрае ня выйдзе.

— Чаму Вы вучыце свайго сына?

— Рэч у тым, што я, нягледзячы на тое, што 5 гадоў выкладаў у ВНУ, нiколi не прэтэндаваў на высокае званьне пэдагога i стаўлюся да сваiх пэдагагiчных здольнасьцяў скептычна. Галоўнае правiла, якога прытрымлiваўся, i якое, мне здаецца, спрацоўвае, — служыць асабiстым прыкладам для майго сына. І ў вялiкiм, i ў драбязе. Тое, што мой сын з двух гадоў для мяне зьяўляецца чалавекам, за якога я нiколi не чырванеў i не саромеўся, гэта, вiдаць, i ёсьць вынiк майго пэдагагiчнага рэцэпту. А калi гаварыць па-мужчынску, я вельмi задаволены, што цяпер, калi ў сына такi ж самы памер як у мяне, праўда, пасьля галадоўкi ўжо большы за мой, з маёй падачы сын можа прабiць любую сьцяну. Я маю на ўвазе чыста мужчынскiя моманты. Гэта нягледзячы на тое, што яму 16 гадоў.

— На якiх прынцыпах вучылiся Вы?

— Тое, што дадзенае ад Бога, тое, што ў характары — гэта не мае дасягненьнi. У 10-й клясе, калi быў па ўсiх паказчыках выдатнiкам, ішоў на «залаты мэдаль», напiсаў сачыненьне на тэму «Герой нашага часу». Улiчваючы, што тады быў канфлiкт i палiтычны скандал вакол Андрэя Сахарава, героем нашага часу стаў для мяне Сахараў. Паўгода тады мяне цягалi ў КГБ. Цяпер гэта гучыць анэкдатычна, сьмешна, але гэта так. І тут я б не хацеў пераводзiць усё ў сфэру патэтыкi. Хацеў апэраваць простымi паняцьцямi — я зь дзяцiнства баранiў усё тое, што было зьвязана з маiм разуменьнем годнасьцi, баранiў гэта любымi спосабамi. Без перабольшаньня. Мяне нават нiколi ў жыцьцi бацька не караў, бо ведаў, што гэта бяз сэнсу.

— Людзям, якiя па-за вiрам палiтычных падзеяў, i людзям, якiя ў iх, усё цяжэй псыхалягiчна страваваць беларускую сытуацыю. Зьяжджаць? А навошта? Асоба найлепш можа рэалізавацца на радзiме... Як бы гэтую сытуацыю схарактарызавалi Вы?

— Я, у першую чаргу, адчуваю адказнасьць за краiну. І гэта таксама ня фраза. На жаль, апошнiм часам сапраўды кожны чалавек падзяляецца: з аднаго боку ён звычайны чалавек i ва ўмовах, калi ён элемэнтарна змагаецца за iснаваньне, змушаны ўключаць нейкiя абмежавальныя нават не бар’еры, а iнстынкты. І ў сытуацыi, калi ўсё грамадзтва псыхалягiчна i маральна задушана, а некаторыя проста лiквiдаваныя, чакаць ад простых людзей высокiх праяваў самасьведамасьцi — пры ўсёй павазе да майго народу — не выпадае. У сувязi з гэтым у мяне адзiнае пачуцьцё — адказнасьцi. Як iнтэлiгенту, як чалавеку, якi, бязь лiшняй сьцiпласьцi, адносiць сябе да элiты, — мне важна несьцi адказнасьць за сваю краiну, каб для кожнага беларуса стварыць тую нармальную палiтычную, сацыяльную, культурную й эканамiчную атмасфэру, якая б была роднай i блiзкай жаданьням i мэнтальнасьцi. Тое, што робiцца з краiнай цяпер, i гэта без усялякага перабольшаньня, — сапраўдная нацыянальная трагедыя.

— Што б Вы перадалi тым, хто змагаўся за Вас i тым, хто змагаецца супраць Вас?

— Што да апошнiх — гэта не ў маiх правiлах, прынцыпах — асуджаць. Я ўдзячны перадусiм жонцы i журналiстам. Толькi яна i толькi яны забясьпечылi такi вынiк супрацьстаяньня...

— Спадар Вiктар, Вы думаеце, што гэта ўжо разьвязка?

— Рэч у тым, што я чалавек вельмi прагматычны. Таму любы вынiк я разглядаю як фундамэнт для новых дзеяньняў. Гэта ня толькi вынiк. Гэта вялiкая наша з Вамi i маральная, i палiтычная перамога. У нас ёсьць грунт для ўратаваньня нашай краiны.

— Сваiм прыкладам Вы адрадзiлi надзею ў многiх людзей. А гэта вялiкая адказнасць, калi табе паверылi людзi. Ідзем да канца?

— Безумоўна. Для мяне праблемы выбару тут не iснуе. Якiм бы чынам ні разьвiвалiся падзеi, усё, што зьвязана з маёй чалавечай i службовай адказнасьцю за той працэс, да якога спрычынiлi лёс, народ, Вярхоўны Савет, я свой абавязак выканаю. Пры любых умовах i абставiнах, сцэнарах, бо, на жаль, ня ўсё залежыць ад нас i нашых намаганьняў. Я ўпэўнены, што сёлета лёс Беларусi кардынальна зьменiцца: мы будзем з новым кiраўнiцтвам i новым прэзыдэнтам.