Віктар Марціновіч: Нас адвучылі працаваць

Пісьменнік Віктар Марціновіч разважае на budzma.by пра спрадвечныя заняткі беларусаў.

Невялічкая вёска непадалёк ад Мінска.

Сусед, звычайны вясковы мужык, які заўсёды парадзіць, куды скіравацца парыбаліць на гусцяру і якой фрэзай варта галіць ссохлае быллё пад плотам.

Мудры, бывалы, цалкам апалітычны.

Ён быццам існуе ў свеце, які адначасова і сканаў, і заўсёды побач: у свеце дротавых радыёкропак, аб’яваў у рэгіянальнай газеце, бульбы і пырскання ад жука. Час ад часу, калі з’язджае жонка, яго прыціскае жаданнем пабалакаць. Балакае ён вельмі па-беларуску: не запрашаючы да сябе, але і не лезучы да мяне, праз плот.

— Ведаеш, Віця, я табе скажу, што з людзьмі зрабілася за апошнія 20 гадоў ці сколькі. Нас адвучылі працаваць. Працавітых зацкавалі і вывелі. Як клас. Глядзі, Віця, вось там, за пагоркам — поплаў.

Я ведаю гэты поплаў пры вадзе. Да берага не падысці, не начапляўшы жменю кляшчоў на ўсе выступы свайго цела. Бо трава — вышэйшая за галаву.

— Раней, Віця, гэты поплаў стаяў цалкам абкошаны. Бо ў кожнага ў гаспадарцы — у каго кралі, у каго кароўка. У вёсцы жыло з сотню чалавек. І ў кожнага двор, майно, быдла. Працавітыя мужыкі ў краму нават не захадзілі, усё было сваё. Рыбця, бярозавік, малачко, дзічына з паляванняў. Усё бралася з прыроды. А што цяпр, Віця, ты бачыш? На вёсцы застаўся тузін мужыкоў, і ты іх усіх, Віця, пазнаеш ранкам ля крамы. Яны там стаяць і сшыбаюць грошы на чарла. Два з паловай рублі — і можна да вечара ні пра што не гараваць. Вось, Віця, што зрабілася.

— Дык а хто замінае ім працаваць? — дзіўлюся я. — Збіраць бярозавік, лавіць рыбу, гаспадарыць, хадзіць на паляванне?

— Эх, Віця, во бачу, што ты гарадскі. Жыцця не ведаеш. Цяпр жа ўсё — літаральна ўсё — з дазволу. А спрадвечныя заняткі чалавека на вёсцы зрабіліся крыміналам. У сваяка майго забралі стрэльбу за тое, што ў патранташы (не ў ствале!) знайшлі патрон на тую дзічыну, паляванне на якую было ў гэты месяц закрытае. Ну скажы, калі такое было, а, Віця? Рыбаліць з крыгай — нельга. Рыбаліць з паўкрыжкам — нельга. За сетку такі штраф, што не разлічышся. На лодку — рэгістрацыя. На матор — рэгістрацыя. Калі матор добры — яшчэ і правы атрымай. І процьма людзей, якія гэтым усім займаюцца, — рэгістрацыямі, улікам, паперамі, аблавамі.

— Гэта нават добра, бо захавалі прыроду, захавалі рыбу ў рэках і азёрах, не?

— Дык палююць на простых тубыльцаў. Вяскоўцаў. Мужыкоў, якім гэта — спрадвечны лад. Дзяды лавілі паўкрыжкамі, і яны спрабавалі лавіць паўкрыжкамі. І не бяднелі рэкі. А ў гэтых — свае паляванні, свая рыбалка. І потым во, глядзі, у мяне стаіць бяроза на ўчастку. Я не магу па вясне нават нацадзіць з яе беразня.

— Як не можаце?

— Не магу! Забаронена!

— Я не веру!

— Віця, паглядзі законы! Патрэбны дазвол. Дазвол, Віця! Каб нацадзіць соку з бярозы, якая стаіць у мяне за плотам! Ці гэта не шал?

Дарэчы, я не паверыў і палез шукаць. Знайшоў 45-ы артыкул Ляснога кодэксу і вось такі пазнавальны тэкст на нашым любімым сайце.

Прачытаў і сапраўды заняло мову.

— Ведаеце, тое самае і ў горадзе, — пагаджаюся з суседам. — Там таксама самыя актыўныя, самыя працавітыя ці страчваюць усё, ці яшчэ і пад пакаранне трапляюць.

— І вось скажы мне, Віця, чым чалавеку на вёсцы займацца, калі ўсе спрадвечныя заняткі зарэгламентаваныя так, што прасцей чарлам заліцца, чым на чоўне на ляшча выправіцца? І хто ў гэтым насамрэч зацікаўлены? Каму ад гэтага добра? Хіба дзяржаве?

— Вы што, хочаце як на Украіне? — спрабую аджартавацца ад суседавай роспачы.

— А што «на Украіне», Віця? Я скажу табе, што на Украіне. Там кожны чалавек на трох працах робіць, каб сабе гаспадарку наладзіць і яшчэ ўнукам што пакінуць. І там не п’юць, Віця, не п’юць так, як п’юць у нас. Ты ведаеш Вершку? — пытаецца ён у мяне пра сівога ссушанага дзеда, які кульгае за маім роварам кожны раз, калі я выпраўляюся у краму: кульгае і енчыць, дай яму “двапісят” на пладовае.

— Так, ведаю Вершку, — адказваю я. — Хто ж яго не ведае? Ён хіба што ў Карла Маркса на дагонку не прасіў.

— І як думаеш, колькі яму гадоў?

Я чашу патыліцу, згадваючы запалыя вочы і слінявы бяззубы рот Вершкі.

— Шэсцьдзесят? — асцярожна ацэньваю я.

— Трыццаць пяць, Віця. Трыццаць пяць. І ўся наша вёска — як той Вершка.

Хіба не толькі вёска.